Ο κινέζος πολιτικός Μάο Τσε Τουνγκ γεννήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 1893 στο χωριό Σάο Σαν της επαρχίας Χουνάν. Ο πατέρας του ήταν ευκατάστατος αγρότης και τον προόριζε για εργασία στα οικογενειακά κτήματα, ο ίδιος επεδίωξε και κατόρθωσε να λάβει μόρφωση αν και όχι πανεπιστημιακού επιπέδου, συνδυάζοντας τις σπουδές του με οργανωτική δράση στους σπουδαστικούς κύκλους.
Τα διαβάσματά του τον έφεραν σε επαφή με τις φιλελεύθερες δυτικές ιδέες και σύντομα ο Μάο έγινε οπαδός του Σουν Γιατ Σεν, ηγέτη του δημοκρατικού κινήματος, το οποίο, το 1911, ανέτρεψε τη δυναστεία των Μαντσού και τον επόμενο χρόνο εγκαθίδρυσε στην Κίνα τη δημοκρατία. Ο Μάο κατατάχθηκε σε μονάδα του επαναστατικού στρατού του Χουνάν, όπου υπηρέτησε έξι μήνες.
Το 1918 ο Μάο εγκαταστάθηκε στο Πεκίνο και εργάστηκε για ένα διάστημα ως βοηθός βιβλιοθηκαρίου στο πανεπιστήμιο, κέντρο πνευματικών και ιδεολογικοπολιτικών αναζητήσεων της απέραντης χώρας. Εκεί γνωρίστηκε με σημαντικές προσωπικότητες, που αργότερα έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο στην ίδρυση του κινεζικού KK, και επηρεάστηκε βαθιά από τη σκέψη τους.
Τον Ιούλιο του 1921 ο Μάο έλαβε μέρος στο ιδρυτικό συνέδριο του κινεζικού KK και τα αμέσως επόμενα χρόνια συνέβαλε αξιοσημείωτα στη συνεργασία του νεοπαγούς κόμματος με το Κουόμιντανγκ, την εθνικιστική οργάνωση του Σουν Γιατ Σεν. Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας ο Μάο υπηρέτησε σε σημαντικές θέσεις.
Σύγκρουση με το Κουόμιντανγκ
Μολονότι αυτήν την περίοδο ο Μάο ζούσε κυρίως στα αστικά κέντρα, στη Σανγκάη και στην Καντόνα, άρχισε τότε, επηρεασμένος και από τη σύντομη διαμονή στη γενέτειρά του, να διαμορφώνει τη θεωρία του για τη δυνατότητα της αγροτιάς να αναλάβει την πρωτοβουλία της κοινωνικής επανάστασης, την οποία η ορθόδοξη μαρξιστική-λενινιστική άποψη θεωρούσε προνόμιο του αστικού προλεταριάτου.
Οταν το 1925 πέθανε ο Σουν Γιατ Σεν, ο διάδοχός του στην ηγεσία του Κουόμιντανγκ στρατηγός Τσιάνγκ Κάι Σεκ, θέλοντας να μείνει μόνος κυρίαρχος της χώρας, ήρθε σε σύγκρουση με τους κομμουνιστές. Εξαπέλυσε εναντίον τους άγριους διωγμούς σφαγιάζοντας πολλούς από αυτούς, μεταξύ των οποίων και η σύζυγος του Μάο. H κατάσταση οδηγήθηκε σε εμφύλιο πόλεμο, αν και το κομμουνιστικό κόμμα είχε ουσιαστικά διαλυθεί κάτω από τα πλήγματα του Κουόμιντανγκ.
Ο Μάο γλίτωσε από τη σφαγή (διέφυγε από τους φρουρούς του που τον οδηγούσαν για εκτέλεση) και μαζί με μερικές εκατοντάδες συντρόφους του το 1927 κατέφυγε στην περιοχή των ορέων Τζινγκ Γκανγκ, στη Νοτιοανατολική Κίνα. Εκεί, το 1931-34, έθεσε τις βάσεις για τη συγκρότηση του κινεζικού Κόκκινου Στρατού και ίδρυσε την κινεζική Σοβιετική Δημοκρατία του Κιανγκσί, της οποίας εξελέγη πρόεδρος.
H Μεγάλη Πορεία
Αν και ο τρόπος δράσης του και οι απόψεις του όλο αυτό το διάστημα τον είχαν οδηγήσει σε προστριβές με την ηγεσία του κόμματος αλλά και με τη Μόσχα, ο Μάο τώρα αναδεικνυόταν κυρίαρχη φυσιογνωμία του κινεζικού κομμουνιστικού κινήματος. Οι δυνάμεις του απέκρουσαν με επιτυχία επανειλημμένες εχθρικές επιθέσεις, αλλά όταν έγινε φανερό ότι το καθεστώς του Κιανγκσί δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει στην έφοδο των επίλεκτων μονάδων του Τσιάνγκ Κάι Σεκ, τον Οκτώβριο του 1934 άρχισε η θρυλική Μεγάλη Πορεία: με επικεφαλής τον Μάο (που τον συνόδευε η δεύτερη σύζυγός του, έγκυος τότε) 100.000 άνδρες του Κόκκινου Στρατού με τις οικογένειές τους ξεκίνησαν για μια διαδρομή 10.000 χιλιομέτρων, η οποία, μέσα από αμέτρητους κινδύνους και ανείπωτες κακουχίες, έφερε όσους επέζησαν στην επαρχία Σενσί, στη Βορειοδυτική Κίνα, έναν χρόνο αργότερα, τον Οκτώβριο του 1935.
Στη διάρκεια της Μεγάλης Πορείας, τον Ιανουάριο του 1935, ο Μάο είχε εκλεγεί πρόεδρος του κομμουνιστικού κόμματος. Εφθασε στην πόλη Γιανάν, στη βάση των κομμουνιστών, τον Δεκέμβριο του 1936. Υπακούοντας στις εντολές της Κομμουνιστικής Διεθνούς, η οποία το 1935 είχε καλέσει όλες τις αντιφασιστικές δυνάμεις να ενωθούν σε κοινό μέτωπο, το 1937 οι κινέζοι κομμουνιστές εγκαινίασαν νέα συνεργασία με τον Τσιάνγκ Κάι Σεκ για να αγωνιστούν μαζί κατά της Ιαπωνίας, η οποία τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου ξεκίνησε την εκστρατεία της για την κατάληψη ολόκληρης της Κίνας.
Πρόεδρος της Δημοκρατίας
Στην πάλη κατά των Ιαπώνων οι κινέζοι κομμουνιστές αγωνίστηκαν ηρωικά διεξάγοντας πεισματικό ανταρτοπόλεμο σε πολλά σημεία της αχανούς χώρας και διεισδύοντας ως πίσω στις εχθρικές γραμμές. Κατόρθωσαν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους μεγάλα τμήματα της Κίνας και με τις τολμηρές αγροτικές μεταρρυθμίσεις τους αλλά και την πατριωτική προπαγάνδα τους πήραν με το μέρος τους το μεγαλύτερο μέρος της αγροτιάς, δικαιώνοντας την πίστη του Μάο σε αυτήν. Υπολογίζεται ότι με την ήττα της Ιαπωνίας και τη λήξη του B' Παγκοσμίου Πολέμου, το 1945, οι κομμουνιστές διέθεταν στρατό με δύναμη ανάμεσα στις 500.000 και στο 1.000.000 άνδρες. Κατά τη διάρκεια του πολέμου ο Μάο χώρισε τη δεύτερη σύζυγό του και παντρεύτηκε την ηθοποιό Τζιανγκ Κινγκ.
Στον εμφύλιο πόλεμο, που επαναλήφθηκε μετά την ήττα της Ιαπωνίας, το Κουόμιντανγκ δεν μπόρεσε να αντισταθεί στην τεράστια δύναμη των κομμουνιστών και ηττήθηκε οριστικά. Τον Οκτώβριο του 1949 ιδρύθηκε η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, με πρόεδρο τον Μάο Τσε Τουνγκ.
Μετά τη σταθεροποίησή του στην εξουσία ο Μάο εγκαινίασε φάση ταχείας και βίαιης κολεκτιβοποίησης. Παράλληλα εξελίχθηκε και η εκστρατεία η λεγόμενη των Εκατό Λουλουδιών, η προθυμία δηλαδή του Μάο να ακουστούν διαφορετικές γνώμες για το πώς έπρεπε να κυβερνηθεί η Κίνα. Λίγους μήνες αργότερα, όταν οι αμφισβητήσεις έφθασαν να θίξουν ακόμη και τα κομμουνιστικά δόγματα, η κυβέρνηση του Μάο άλλαξε πολιτική και οι διαφωνούντες οδηγήθηκαν στις φυλακές.
Δύο μεγάλες αποτυχίες
Το Μεγάλο Αλμα προς τα Εμπρός, η επόμενη εκστρατεία του Μάο, το 1958, αποτελούσε εναλλακτικό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης, αντίθετο με το σοβιετικό και την έμφασή του στη βαριά βιομηχανία, καθότι προέβλεπε την προώθηση της αγροτικής βιομηχανίας μικρής κλίμακας στο πλαίσιο της κολεκτιβοποιημένης γεωργίας και των τεράστιων κοινοβίων που δημιουργήθηκαν. Διαφωνώντας με όλα αυτά αλλά και με τα πιεστικά κηρύγματα του Μάο για την παγκόσμια επανάσταση, ο σοβιετικός ηγέτης Νικίτα Χρουστσόφ, που κήρυσσε το δόγμα της «ειρηνικής συνύπαρξης» με το καπιταλιστικό στρατόπεδο, μεσούντος του Μεγάλου Αλματος διέκοψε τη σοβιετική τεχνική βοήθεια προς την Κίνα.
Το Μεγάλο Αλμα τερματίστηκε το 1960. Για διάφορους λόγους θεωρείται γενικά ότι υπήρξε τρομερή αποτυχία και ότι συνέβαλε στον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων. Οι σχέσεις με την ΕΣΣΔ επιδεινώθηκαν περαιτέρω. Ακολούθησαν μεθοριακές συγκρούσεις, προστριβές ως προς την καθοδήγηση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος και άλλες ιδεολογικές διαφωνίες, οι οποίες οδήγησαν στη διάρρηξη των σχέσεων ανάμεσα στις δύο κομμουνιστικές χώρες.
Ανώτατα στελέχη του κινεζικού KK θεώρησαν τότε ότι είχε έρθει η ώρα να περάσει ο Μάο στο περιθώριο. Ο Μάο απάντησε με την Πολιτιστική Επανάσταση, κατά την οποία, από το 1965 και ύστερα, η κομματική ιεραρχία τέθηκε στο περιθώριο και η εξουσία δόθηκε άμεσα στους Ερυθροφρουρούς, ομάδες νεαρών οι οποίες απέκτησαν το δικαίωμα του δεσμείν και του λύειν (κυρίως του δεσμείν) και δίκαζαν στα δικαστήριά τους όποιον νόμιζαν ότι το άξιζε.
H Πολιτιστική Επανάσταση προκάλεσε γενικό κοινωνικό χάος στην Κίνα. Εγινε αιτία να καταστραφεί μεγάλο μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της και να οδηγηθεί στις φυλακές μεγάλος αριθμός διανοουμένων.
Το 1969 ο Μάο ανήγγειλε ότι η Πολιτιστική Επανάσταση έληξε. Αλλά η επίσημη ιστορία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας ανάγει το τέλος της στο 1976, έτος θανάτου του Μάο. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Μάο, με κλονισμένη την υγεία του, παρακολουθούσε απαθής την πάλη για την εξουσία ανάμεσα στις διάφορες κομματικές κλίκες που περίμεναν τον θάνατό του. Καλλιέργησε ωστόσο έντονα την προσωπολατρία του και την εικόνα του Μεγάλου Τιμονιέρη.